Τι γίνεται όμως με αυτές που ήδη υπάρχουν και φιλοξενούν μαθητές κάθε βαθμίδας και τάξης του σχολείου; Τον Απρίλη του 2010, γονείς δημοτικού σχολείου της Χαλκιδικής, ανέθεσαν σε τμήμα σχολής του ΑΠΘ να ερευνήσει την καταλληλότητα αυτών των αιθουσών, αφού οι γονείς είχαν παρατηρήσει στα παιδιά τους, διάφορα συμπτώματα αλλεργίας η φαρυγγίτιδας λίγο καιρό μετά την φιλοξενία τους στις συγκεκριμένες αίθουσες.
Τα αποτελέσματα εκείνων των ερευνών, ανησύχησαν τους γονείς του σχολείου της Χαλκιδικής και έβαλαν σε υποψίες συλλόγους γονέων σχολείων άλλων περιοχών που επίσης διέθεταν σχολικές αίθουσες προκάτ.
Ένας από τους συλλόγους που ανέθεσε στο Τμήμα Χημείας του ΑΠΘ να κάνει μετρήσει στις αίθουσες προκάτ του σχολείου του, ήταν κι εκείνος του 11ου Δημοτικού. Στο 11ο Δημοτικό Σχολείο έχουν τοποθετηθεί τρεις αίθουσες προκάτ οι οποίες φιλοξενούν σήμερα μαθητές της Β’ και Δ’ τάξης.
Τα αποτελέσματα της έρευνας, την οποία υπογράφει η Καθηγήτρια του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ Κ. Σαμαρά-Κωνσταντίνου, ήταν παρόμοια με εκείνα του Σχολείου της Χαλκιδικής. Η συγκέντρωση της τοξικής ουσίας φορμαδεϋλδη, η οποία μετρήθηκε στις δύο αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου τον Οκτώβρη του 2010, είναι 2 με 3 φορές μεγαλύτερη από τα αποδεκτά όρια για εσωτερικούς-εργασιακούς χώρους. Από τις δύο αίθουσες μικρότερη συγκέντρωση φορμαδεϋλδη, βρέθηκε σε εκείνη όπου λειτουργούσε κλιματισμός, αν και όπως σημειώνεται στην έρευνα και πάλι τα ποσοστά συγκέντρωσης είναι πολύ πάνω από τα επιτρεπτά όρια.
Σύμφωνα με πληροφορίες, τα αποτελέσματα της έρευνας, έχουν κοινοποιηθεί εγκαίρως στην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πιερίας, αλλά και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Τρεις μήνες μετά, κανένας φορέας δεν έχει κινητοποιηθεί, αντίθετα κάποιοι εκ των υπευθύνων «απειλούν» ότι αν συνεχιστεί η αμφισβήτηση του συλλόγου γονέων του 11ου Δημοτικού Σχολείου έναντι της καταλληλότητας των προκάτ αιθουσών, οι αίθουσες θα αποσυρθούν «και ας κάνουν μάθημα στην αυλή» οι υπεράριθμοι μαθητές.
Η ανησυχία των γονέων είναι λογική, ειδικά όταν οι φόβοι τους επιβεβαιώνονται από έρευνες που φέρουν την υπογραφή επιστημόνων και δεν είναι αόριστες εικασίες.
Το «μπαλάκι» πηγαίνει στην Α/θμια Εκπαίδευση η οποία υποχρεούται να αντικρούσει επιστημονικά την ανησυχία των γονέων, αλλά και στο Δήμο Κατερίνης στου οποίου την αρμοδιότητα έχουν περιέλθει τα σχολεία.
Όπως και να έχει, κανείς δεν δικαιούται να κλείσει τα μάτια, κανείς δεν δικαιούται να «απειλήσει» και κυρίως κανείς δεν δικαιούται να «ρισκάρει» την υγεία των μαθητών, απλά για να παρουσιάσει μια ωραιοποιημένη εικόνα, ενός συστήματος που έχει λύσει το πρόβλημα της διπλοβάρδιας και των υπεράριθμων μαθητών, τοποθετώντας μικρά παιδιά σε αίθουσες των οποίων η ποιότητα τίθενται εν αμφιβόλω από επιστημονικές έρευνες.

Η «ΕΠΤΑ» σας παραθέτει αυτούσια την Έκθεση αποτελεσμάτων για τον προσδιορισμό φορμαδεϋλδης στον αέρα σχολικών αιθουσών του 11ου Δημοτικού Σχολείου Κατερίνης.


ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.1. Πηγές εκπομπής φορμαλδεΰδης
Η φορμαλδεΰδη είναι πτητική οργανική ένωση, πολύ δραστική που διαλύεται αμέσως στο νερό. Εισπνεόμενη προκαλεί ερεθισμό των ματιών, της μύτης και του λαιμού, μείωση της λειτουργίας των πνευμόνων, ασθματικές κρίσεις, επιδράσεις στο νευρικό και το αναπαραγωγικό σύστημα, κ.ά. Το 2004, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) την ταξινόμησε στην Κατηγορία 1 (ουσίες καρκινογόνες για τον άνθρωπο) λόγω ευρημάτων που συνδέουν την έκθεση εργαζομένων σε φορμαλδεΰδη με τον καρκίνο του ρινοφάρυγγα. Σήμερα υπάρχουν ικανά επιδημιολογικά ευρήματα που δείχνουν αιτιολογική σύνδεση μεταξύ της έκθεσης σε φορμαλδεΰδη και τον ρινοφαρυγγικό, ρινικό και παρα-ρινικό καρκίνο, καθώς και όλες τις μορφές λευχαιμίας.
Σε εξωτερικούς χώρους, οι κυριότερες πηγές φορμαλδεΰδης είναι οι εξατμίσεις μηχανοκίνητων οχημάτων, τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, βιομηχανίες παραγωγής/χρήσης φορμαλδεΰδης ή παραγωγής ουσιών που περιέχουν φορμαλδεΰδη, π.χ. κόλλες. Ωστόσο, τα υψηλότερα επίπεδα φορμαλδεΰδης ανιχνεύονται στον αέρα εσωτερικών χώρων.
Πιθανές πηγές φορμαλδεΰδης στους εσωτερικούς χώρους είναι ο αφρός ουρίας-φορμαλδεύδης που χρησιμοποιείται ως μονωτικό και υλικό για τοποθετήσεις, τα προϊόντα πεπιεσμένου ξύλου (μοριοσανίδες, ινοσανίδες, κόντρα-πλακέ) στα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορες ρητίνες (ρητίνη ουρίας-φορμαλδεΰδης, ρητίνη μελαμίνης, ρητίνη φαινόλης-φορμαλδεΰδης), χρώματα, υλικά επίπλωσης (συνθετικά υφάσματα, συνθετικοί τάπητες). Από τα παραπάνω υλικά, η φορμαλδεΰδη απελευθερώνεται λόγω θερμικής ή χημικής αποσύνθεσης. Υψηλότερες εκπομπές εμφανίζονται σε κλειστούς χώρους, χωρίς καλό εξαερισμό, με υψηλή θερμοκρασία και υψηλή σχετική υγρασία του αέρα. Επιπλέον πηγές εκπομπής φορμαλδεΰδης είναι οι κουζίνες γκαζιού και το κάπνισμα.

1.2. Οριακές τιμές έκθεσης σε φορμαλδεΰδη
Νομοθετημένες οριακές τιμές έκθεσης στη φορμαλδεΰδη υπάρχουν μόνον για εργασιακούς χώρους. Τα όρια αυτά εκφράζονται ως: (α) χρονικά σταθμισμένη μέση τιμή TWA, της οποίας δεν επιτρέπεται υπέρβαση κατά τη διάρκεια 8ωρης ή ΙΟωρης εργασίας για 40ωρη εβδομαδιαία εργασία και (β) ως τιμή βραχυχρόνιας έκθεσης 15 min (STEL).
Η Ελληνική νομοθεσία (Π.Δ. 90/1999 «Καθορισμός οριακών τιμών έκθεσης και ανώτατων οριακών τιμών έκθεσης των εργαζομένων σε ορισμένους χημικούς παράγοντες κατά τη διάρκεια της εργασίας τους», ΦΕΚ 94/Α/13-5-99), επιβάλλει: (α) οριακή τιμή έκθεσης (μέση χρονικά σταθμισμένη τιμή δώρου TWA) στα 2 ppm και (β) ανώτατη οριακή τιμή έκθεσης (τιμή 15 min STEL) επίσης στα 2 ppm.
Τα ίδια όρια για τους εργασιακούς χώρους με την Ελλάδα έχει η Αγγλία, ενώ σε άλλες χώρες ισχύουν ή προτείνονται χαμηλότερες τιμές (Πίνακας 1).



Σε ό,τι αφορά στην έκθεση σε φορμαλδεΰδη του γενικού πληθυσμού, σε μη εργασιακούς χώρους, η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (ΕΡΑ) προτείνει το 0,1 ppm (123 pg/m3), ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) προτείνει τα 100 μg/m3 για διάρκεια έκθεσης 30 min. Άλλοι οργανισμοί προτείνουν ακόμη χαμηλότερα όρια για τη φορμαλδεΰδη στους μη εργασιακούς χώρους (Πίνακας 2).
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στις σχολικές αίθουσες, σύμφωνα με την αρμόδια για το περιβάλλον Επίτροπο της EE κ. Μάργκοτ Βάλλστρεμ, η συγκέντρωση της φορμαλδεΰδης, εκφραζόμενη ως μέση τιμή ημιώρου, θα πρέπει να μην υπερβαίνει τα 100 pg/m3 (δηλ. την κατευθυντήρια τιμή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας), ώστε να αποφευχθεί η έκφραση δυσφορίας, ιδίως από ευπαθή άτομα.



1.3. Η ποιότητα του εσωτερικού αέρα στα σχολικά κτίρια

Η ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος στα σχολικά κτίρια εμφανίζει ιδιαιτερότητα έναντι των υπόλοιπων κτιρίων, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι κύριοι χρήστες, που είναι οι μαθητές, απαιτούν ευνοϊκότερες συνθήκες υγιεινής. Στους σημαντικότερους ρύπους που συναντώνται στα εκπαιδευτικά κτίρια ανήκουν οι πτητικές οργανικές ενώσεις και ιδιαίτερα η φορμαλδεΰδη, το διοξείδιο του άνθρακα, το μονοξείδιο του άνθρακα, το όζον, τα βακτήρια και άλλες τοξικές ουσίες. Η φτωχή ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα της μάθησης καθώς και οποιαδήποτε πνευματική εργασία που προϋποθέτει συγκέντρωση, μνήμη ή αρίθμηση. Οι πηγές στη βιβλιογραφία μολονότι περιορισμένες όσον αφορά σε έρευνα σε εκπαιδευτικά κτίρια δείχνουν σαφώς τη σύνδεση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα και του αερισμού με την ικανότητα μάθησης και υγείας των μαθητών.
Σε πολλές περιοχές χρησιμοποιούνται «φορητές» ή μεταφερόμενες σχολικές αίθουσες που έχουν το πλεονέκτημα χαμηλού αρχικού κόστους και ταχείας χρήσης. Σύμφωνα με την ΕΡΑ, από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα που παρουσιάζουν οι αίθουσες αυτές είναι:
• Ανεπαρκής λειτουργία του συστήματος Θέρμανσης- Ψύξης-Κλιματισμού (HVAC) με ελάχιστη ανανέωση του εσωτερικού με εξωτερικό αέρα
• Έκλυση χημικών από πεπιεσμένη ξυλεία και άλλα υλικά
• Υγρασία και ανάπτυξη μούχλας

Ειδικά το σύστημα εξαερισμού των αιθουσών αυτών πρέπει να εξασφαλίζει: (α) τουλάχιστον 765 m /h (30 άτομα επί 25,5 m3/h ανά άτομο) εξωτερικού αέρα και (b) θέρμανση και ψύξη αυτού του όγκου εξωτερικού αέρα. Ο εφοδιασμός με εξωτερικό αέρα πρέπει να είναι συνεχής όσο μία αίθουσα είναι κατειλημμένη. Σε αίθουσες όπου η κατασκευάστρια εταιρεία δεν έχει προβλέψει εφοδιασμό με εξωτερικό αέρα, είναι απαραίτητη η τοποθέτηση πρόσθετου "outdoor air kit".
Στην Ελλάδα, η Τεχνική Οδηγία του TEE, ΤΟΤΕΕ 2425/86, ορίζει γενικά για τις σχολικές αίθουσες ως ελάχιστο ρυθμό αερισμού τα 17 m3/h ανά άτομο, ενώ η προτεινόμενη τιμή είναι 17- 26 m3/h ανά άτομο.

1.4. Φορμαλδεΰδη σε λυόμενες κατασκευές

Γενικά, οι λυόμενες ελαφριές προκατασκευές χαρακτηρίζονται από υψηλότερες συγκεντρώσεις φορμαλδεΰδης σε σύγκριση με τις συμβατικές και οι ένοικοι τους πολύ συχνά παραπονούνται για συμπτώματα, κυρίως «κάψιμο» ή ερεθισμό ματιών.
Παρά το γεγονός ότι τα επίπεδα φορμαλδεΰδης στα δομικά υλικά έχουν μειωθεί δραστικά, πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει αυξημένες συγκεντρώσεις σε λυόμενα σπίτια και τροχόσπιτα. Για παράδειγμα, οι συγκεντρώσεις που μετρήθηκαν σε 91, μη κατοικημένα, λυόμενα που δόθηκαν για προσωρινή στέγαση των θυμάτων του τυφώνα Katrina ήταν κατά μέσο όρο στα 1.250 ± 828 μ^ιυ3 με μεγάλες διαφορές (από 12 μέχρι 4.390 pg/m3) μεταξύ των διαφόρων κατασκευαστικών εταιρειών. Τα επίπεδα μειώθηκαν στα 468 ± 324 μg/m3 όταν τοποθετήθηκε 1 κλιματιστικό και στα 108 ± 96 μg/m3 όταν τα παράθυρα ήταν ανοιχτά. Μετέπειτα μετρήσεις σε 519 κατοικημένα λυόμενα σπίτια/τροχόσπιτα έδειξαν συγκεντρώσεις φορμαλδεΰδης από 3,7 μέχρι 730 μg/m2.

ΣΚΟΠΟΣ
Σκοπός του παρόντος έργου ήταν η μέτρηση των συγκεντρώσεων φορμαλδεΰδης στον αέρα δύο προκατασκευασμένων σχολικών αιθουσών του Που Δημοτικού Σχολείου του Δήμου Κατερίνης.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Για τον προσδιορισμό της φορμαλδεΰδης στον αέρα των δύο αιθουσών εφαρμόσθηκε η μέθοδος της ΕΡΑ, Method ΤΟ-1 ΙΑ [Determination of Formaldehyde in Ambient Air Using Adsorbent Cartridge Followed by High Performance Liquid Chromatography (HPLC)]. Η δειγματοληψία έγινε με στήλες 2,4-DNPH Coated High-Purity Silica Gel και ταχύτητα lL/min.
Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2010 σε δύο αίθουσες, τις Δ2 και Β3. Στον Πίνακα 3 περιγράφεται ο εξοπλισμός των αιθουσών και οι συνθήκες κατά τις οποίες έγινε η δειγματοληψία.
Τα δείγματα μεταφέρθηκαν υπό ψύξη στο Εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., όπου τοποθετήθηκαν στο ψυγείο μέχρι τη χημική ανάλυση (εντός τριών ημερών). Η ανάλυση της φορμαλδεΰδης έγινε με την τεχνική της Υγρής Χρωματογραφίας Υψηλής Πίεσης με Ανιχνευτή Υπεριώδους (HPLC/UV) μετά από εκχύλιση των στηλών DNPH με ακετονιτρίλιο. Το όριο ανίχνευσης της μεθόδου είναι 5 μg/m3.


ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Τα αποτελέσματα των μετρήσεων για τη φορμαλδεΰδη και άλλες καρβονυλικές ενώσεις (ακεταλδεύδη και ακετόνη/προπιοναλδεϋδη) που ανιχνεύθηκαν δίνονται στον Πίνακα 3.



Στον Πίνακα 4 παρατίθενται παλαιότερα βιβλιογραφικά στοιχεία και πρόσφατα δεδομένα σχετικά με τις συγκεντρώσεις φορμαλδεΰδης σε διάφορες σχολικές αίθουσες. Οι συγκεντρώσεις διαφέρουν ανάλογα με τα υλικά κατασκευής, τον εξοπλισμό και τον εξαερισμό του κάθε χώρου, καθώς και με τις περιβαλλοντικές συνθήκες (θερμοκρασία).



ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Με βάση τα παραπάνω, η συγκέντρωση της φορμαλδεΰδης που μετρήθηκε στις δύο αίθουσες του 11ου Δημοτικού Σχολείου του Δήμου Κατερίνης στις 21 Οκτωβρίου 2010 είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από τα αποδεκτά όρια για εσωτερικούς-μη εργασιακούς -χώρους (100 μ§/ιτι3 σύμφωνα με τον WHO & 123 μ^πι3 σύμφωνα με την ΕΡΑ). Η χαμηλότερη συγκέντρωση φορμαλδεΰδης βρέθηκε στην Αίθουσα Δ2, όπου λειτουργούσε ο κλιματισμός. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι ο κλιματισμός μειώνει τη σχετική υγρασία του αέρα. Ωστόσο, ο κλιματισμός δεν επαρκεί για τη μείωση της φορμαλδεΰδης σε αποδεκτά επίπεδα.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, είναι απαραίτητη η βελτίωση του βαθμού εξαερισμού των αιθουσών. Για το σκοπό αυτό συνιστάται συστηματικός φυσικός εξαερισμός (ανοιχτά παράθυρα), καθημερινά, τόσο πριν την πρώτη ώρα των μαθημάτων, όσο και κατά τα διαλείμματα. Η τοποθέτηση συστήματος μηχανικού εξαερισμού, που θα ανανεώνει επαρκώς τον εσωτερικό αέρα των αιθουσών με εξωτερικό, αποτελεί έναν πιο δαπανηρό, αλλά και πιο αποτελεσματικό τρόπο βελτίωσης της ποιότητας του.